Điểm sách
Có những môn học chuyên ngành Kĩ thuật Biển mà một cuốn sách giáo trình là chìa khóa để học tập hiệu quả. Sóng gió là một môn học như vậy. Thật không may (hay là may mắn cũng không biết nữa), những tập bài giảng sơ khai của môn học này đều dựa trên cơ sở toán học chặt chẽ. Có thể kể tới tập bài giảng của GS Battjes (Đại học công nghệ Delft, Hà Lan, vào những năm 1970). Sau này, khi Dean và Dalrymple (1984) viết cuốn giáo trình chuyên khảo về cơ học sóng nước, đã có thêm những bài toán ứng dụng khá lý thú trong kĩ thuật công trình biển. Silvester (1997) thì lại viết cuốn chuyên khảo đối với động thái của sóng ven bờ và kĩ thuật ổn định bờ biển, chống xói lở. Cố GS người Nhật Bản, Goda (1935-2012) thì dành tâm sức để phát triển lý thuyết về sóng ngẫu nhiên trong cuốn sách chuyên khảo kinh điển của ông (2000). Tất cả đều là những nguồn tài liệu giá trị và đã được tổng hợp trong tập bài giảng Sóng gió (thầy Vũ Thanh Ca) soạn (2002) cho những khóa sinh viên đầu tiên theo học ngành Kĩ thuật Bờ biển tại trường Đại học Thủy lợi.
Song cũng như với mọi ngành kĩ thuật khác, kiến thức kĩ thuật biển luôn được cập nhật và một đòi hỏi chính đáng của người học là được tiếp cận với những kiến thức được cập nhật, có giá trị ứng dụng cao. Về điều này, thầy Nghiêm Tiến Lam, tác giả cuốn giáo trình mới "Sóng gió" (2019), đã thực hiện rất kĩ, qua việc cẩn thận chọn lọc và đan xen giữa phần lý thuyết toán với những công thức kinh nghiệm mới, những dạng nghiệm tường minh để người kĩ sư có thể áp dụng được ngay. Khi đọc sách, tôi rất thích mục so sánh giữa các lý thuyết sóng, đặc tính và phạm vi ứng dụng kèm theo bảng biểu. Loạt công thức cho sóng Stokes lên đến bậc 5 mà thầy tổng hợp được đã khơi dậy trong tôi niềm tin mãnh liệt rằng mình có thể lập trình để tính động học sóng đạt tới mức độ chính xác mong muốn tùy ý. Phần tổng hợp các dạng phân bố một lần nữa khiến tôi giật mình lục lạo xem những kiến thức thủy văn học của mình vốn đã rơi rụng nhiều liệu còn được mấy phần nữa. Có cả một chương dành để liệt kê đặc trưng sóng dọc bờ biển Việt Nam, thật tiện lợi với những ai cần tìm tài liệu quy hoạch quản lý vùng bờ biển. Vì khác với những tài liệu nước ngoài nói chung, cuốn sách hướng về ứng dụng cho bờ biển Việt Nam, và ngay từ chương đầu tiên, thầy đã lưu ý rằng đặc trưng sóng phải gắn liền với những yếu tố địa lý nữa (như hướng đường bờ so với hướng truyền sóng).
Về cấu trúc, cuốn sách đạt được mức độ cân bằng hợp lý giữa lý thuyết và thực hành. Trong sách có lý thuyết theo trường phái của Mỹ, Hà Lan, Đức (động học sóng và phổ sóng) mà còn thoáng thấy những trường phái mới hơn (Australia), phảng phất phong cách của Ian Young (1999) hay Peter Nielsen (2009). Các bạn kĩ sư có thể nhanh chóng tra tìm được những công thức công thức mong muốn mà không phải đọc quá nhiều lý thuyết toán nữa. Kí hiệu toán học được thống nhất xuyên suốt cuốn sách. Với những công thức rõ ràng như vậy bạn đọc có thể dành thời gian lập trình những đoạn mã đơn giản rồi so sánh kết quả với các biểu đồ được in rất rõ ràng, sắc nét. Hoặc có thể làm những bài tập thực hành Excel có trong sách, những bài tập mà thầy đã dày công chuẩn bị cho các khóa sinh viên thực hành trên lớp suốt những năm qua.
Là tác giả độc nhất của cuốn sách, thầy Lam đã thể hiện một nền tảng kiến thức, chuyên môn kĩ thuật cũng như kinh nghiệm sư phạm phong phú và vững chắc. Hơn 130 nguồn tài liệu được trích dẫn đã cho thấy tác giả đã dày công kết tinh những phát kiến mới trong chuyên ngành vào cuốn sách này. Cách bố cục chắc chắn, hợp lý, cuối mỗi chương lại có phần tóm lược giúp cho người học có thể ôn lại kiến thức và dễ dàng móc nối được giữa những khối kiến thức khác nhau. Hình vẽ được vector hóa, đặc biệt là các đồ thị - điều này khẳng định rằng các kết quả tính toán đã được thầy kiểm chứng. Điều này cũng không quá bất ngờ nếu bạn biết rằng thầy có kĩ năng lập trình ở cấp độ chuyên nghiệp. Vậy nhưng, khi soạn sách thầy đã rất khiêm tốn để trình bày những gì cần thiết mà lược bớt những thứ "phụ gia" không cần thiết như phần mềm và mã lệnh máy tính, vốn thường xuất hiện trong những ấn phẩm tương tự đương thời. Tôi có chút tiếc nuối rằng nếu sách có kèm theo những tập số liệu lớn hơn để độc giả phân tích, bồi dưỡng kĩ năng tính toán thì càng tốt. Tuy nhiên, cũng tự nhủ rằng như vậy thì mình tham lam quá, vì nếu như vậy thì phải cập nhật cả những số liệu sóng trong những năm gần đây, từ năm 2020 trở đi, cho toàn bộ dải bờ biển Việt Nam rồi.
Gấp cuốn giáo trình Sóng gió lại, nhìn vào hình trang bìa là bức họa lừng danh "Sóng lừng ngoài khơi Kanagawa", tôi ngẫm nghĩ liệu cuốn sách này sẽ được áp dụng trong chuyên ngành sau bao lâu nữa? Nhưng chắc chắn rằng, trên giá sách đây, cuốn sách vẫn sẽ có một chỗ riêng bên cạnh những cuốn của Silvester, Goda, hay Dean và Dalrymple. Khi những người đọc cuốn sách này không chỉ có mỗi sinh viên ôn thi mong được điểm cao hay chuyên gia tư vấn công trình muốn tra tìm một số công thức để bảo vệ cho hồ sơ thiết kế của mình, thì bạn hiểu rằng cuốn Sóng gió này còn giá trị sâu sắc.